SİYAH-BEYAZ BİR FİLM ve GRİ ŞARKILAR

Lisbon Avrupa’nın en eski şehirlerinden. Bazı kaynaklar, hatta, en eskisi olduğunu yazıyor. Eskilik tabii sadece zaman çağrıştırmıyor şehri gezerken, öyle çok hikaye, anı, kültür, ses ve nefes geçmiş ki dar sokaklarından! Evlerin ferforje balkonlarına (hatta bazı mahallelerde asılmış çamaşırlara), duvarlardaki yıpranmış ama hala kendine dakikalarca baktıran seramiklerine, Tejo nehrinin limanlarındaki eski teknelere, kaşiflerin şehri olduğunu her daim söylemek istercesine her amblem/logoda kullanılan kullanılan gemi figürlerine, Fado şarkılarına, ikinci el kitap satan dükkanlara ve dükkanlardaki kitap kokularına kapıldıkça kaptırıyorsunuz kendinizi daha fazlasına.

Tabii, siyah-beyaz taşlarla sanat eseri gibi döşenmiş kaldırımların da payı çok büyük bu çağrışımlarda. Sadece 2 renkle bu kadar renk, duygu, desen yaratmak! Sadeliğin gücünü böyle arsız kullanmak! Çok güzel çok...Şehri sokak sokak keşfederken ilk baktığım şeylerden biri bu taşlar ve desenler. Keyif veriyor. Ama tabii, bu taşlara bakmamın sebebi her zaman romantik değil. Hava yağmurlu ise taşlardaki beyaz yoğunluğunu özellikle kontrol etmek gerekiyor. Zira, taşların beyaz olanı ıslanınca feci kayıyor! 😊 Taşının rengini söyle sana kayma olasılığını söyleyeyim.

Yağmur demişken: Burda tüm hava olayları (kar hariç) yoğun yaşanıyor. Güneş, sis, yağmur. Geçenlerde 2 gün sürekli yağmur yağdı, mecbur değilseniz evden çıkmayın uyarıları eşliğinde. Sel yüzünden bazı yollar, köprüler kapandı. Şehrin yeni kısımlarında altyapı yet(e)medi. İtfaiye nereye kime yetişeceğini şaşırdı. Bu arada, buraya yağmur zamanı gelecek olursanız boşuna çantanıza şemsiye koymayın. Türkiye’den getireceğiniz şemsiyeler burda işe yaramaz çünkü. Hem küçük kalır, hem de orta şiddette ilk rüzgarda delinir ve uçar gider. Burda büyük/geniş, örtüsü kalın materyalden şemşiye iş görüyor. Zaten adından belli: Şemsiye Portekizce’de ‘guarda-chuva (guarda şuva diye okunuyor) demek, yani yağmurdan koruyucu. Şemsiye ise adı üstünde güneş kesmek için icat edilmiş, parasol (güneş için). Aynı amaca hizmet etmiyor😊

Yağmur yağarken kimileri için hayat zorlaşırken benim için romantizm katlanıyor. Eğer evde ya da güzel bir kafede iseniz elinizde içeceğiniz ve fonda müzikle kitap okuyup, yazı yazmak ve Tejo Nehrine bakıp hayal kurmak çok keyifli. Lizbon’daki evimi sevme sebeplerimden biri de bu. Burda evim Alfama’da; şehrin en eski yerleşim yeri burası ve şehri keşfe gelenlerin gözde bölgesi. Burda binalar öyle sağlam inşa edilmiş ki 1755 depreminde tüm şehir yerle bir olurken Alfama ayakta kalmış. Altyapısı da iyi bu bölgenin, yağmur suyu hızlıca yeraltına iniyor (ordan da Tejo nehrine). Ne demişler: Eskiyse yenidir! Nerde o eski akıl ve işçilikler? 😊

Hazır yağışlı günler başlamışken (burda kış yok çünkü, Aralık bitiyor biz daha yeni sonbahar yaşıyoruz) ben de biraz müze ve kitapçı gezmelerime yoğunlaştım. Ne kadar çok kitapçı var burda diye düşündüğüm bir gün Haluk (Mesci) Hocam beynimi okumuş olmalı ki bana bir istatistik gönderdi: Şehirlerin kişi başına düşen kitapçı sayılarını karşılatıran bir grafik. World Cities Culture Forum’un yayınladığı indekse göre Lisbon 100.000 kişiye düşen 41.6 kitapçı sayısı ile aralarında Melbourne, Toronto, Tokyo ve Londra’nın olduğu listede açık ara ilk sırada. Ikinci sıradaki Melbourne’nun sayısı 33.9. Vay dedim! Hoşuma gitti. Sonra başka istatistikler de buldum. Basılan yeni kitap sayısı, okuma oranı, kitaba harcanan para vs. Tüm bu kriterlerde Portekiz ve Lizbon hep ilk 10un içinde. Hem deli hem dolusun be Lisbon!

Kitapçılar içinde en meşhuru (ve turistik olanı) Livraria Bertrand. Mimarisi çok güzel. Aynı Lisbon sokakları gibi bir labirenti andırıyor binanın içi. İnce uzun bir ağaç gövdesinden sağa ve sola ayrılan dalları anımsatıyor bana. Çünkü her sağ ve sol dalda başka tür kitaplar yerleştirilmiş. Gövdenin en sonunda ise küçük ve sevimli kafesi var.

FX’teki Der Levagar da hoşuma gitmişti. Derin ve heybetli idi. Şehirde çok sayıda ikinci el kitap satan kitapçı da var. (Bir Pazar günü, izniniz olursa kapatacağız uyarısı ile çıktım birinden, vakit nasıl geçmiş anlamamışım tüm gün 😊)Keşfetmeye gidince Porto şehrindeki Livraria Levro (Google’dan aratıp bakın resimlerine, sırf o mimari için bile gidilir!) ve Braga’daki Centesima Pagina da zaman geçirilecek kitapçılar listeme alındı.

İkinci el kitapçıda o kadar uzun kalmamın sebebi Capo Verde ile ilgili bir kitaba rast gelmemdi. Yıllar önce bir Afrika ada ülkesi olan Capo Verde’ye gitmek istemiştim. Cesario Evora ve Buika hayranlığı onların ülkesini görmek için büyük istek yaratmıştı. Ama kısıtlı sayıdaki uçuşlar yüzünden planlayamamıştım. Yıllar sonra Lisbon’da ikinci el kitap satan bir dükkanda, uzun zaman Portekiz sömürgesinde kalmış, bu ada devleti hakkında bulduğum kitap bana tekrardan bu hevesimi hatırlattı. Yeni rotalara yelken açacak bir şeyler büyüyor içimde, hissediyorum 😊

Gelelim Portekizlilerle olan iletişimime: Dili öğrenmeye ve öğrendikçe de konuşmaya çaba gösteriyorum, sürekli. Geçen gün evde çalışırken kapı çaldı. Tanımadığım biri. Meğerse su sayaçlarını okumakla görevli kişi imiş. Yarı Portekizce yarı İngilizce konuştuk. Onun garaja inebilmesini sağladım ki su sayaçlarını okuyabilsin, asansörle garaja inebilmek için özel bir anahtara ihtiyaç var çünkü. Bizim apartman onun son adresi imiş, işini bitirip tatile girebildiği için mutlu olduğunu söyledi ve artık her ay hep benim zilimi  çalacağını. O zaman dedim, bundan sonra Portekizce konuşalım. Bakalım, gelecek ay kapımı çalacak, ve ben ne kadar konuşup anlayabileceğim.

Sokaklarda yaşı büyük çok insan var. Alışverişlerini filan hep kendileri yapıyorlar, hoşuma gidiyor onları böyle hayatın içinde görmek. Burda sokaklar onlarla güzel. Bazen elinizdeki paketlere yardım edeyim mi diye soruyorum. Öyle güzel teşekkür ediyorlar ki! Ben teşekkür ederim, Portekizce konuşmama sebep olduğunuz için demeye dilim yetiyor da sizler böyle sıcak davranınca evde hissediyorum kendimi, elde/gurbette değil demeye yetmiyor Portekizcem daha. O da olacak. Her şey çok güzel olacak! 😊

Bu ay Ulusal Çini Müzesi (National Tile Museum/Museu Nacional do Azulejo) ve Saramago Müzesini detaylı gezdim.

Ulusal Çini Müzesi, şehrin dışına doğru yer alan eski bir manastırın içinde. Çinilerdeki desenler ve görseller yaşanan dönemlerle birlikte farklılaşıyor. Şehri gezerken gördüğüm çinileri artık hangi döneme ait olduğunu anlayarak gezmek için iyi bir ziyaret oldu. Kısa süreli de olsa turistik gezi yapan herkese şiddetle öneririm bu müzeyi. Şehrin ruhunu anlamak için önemli. Müzedeki en öğretici eserlerden biri 1755 Depreminden önceki şehri panoramik olarak gösteren ve önemli binalarını anlatan çini eser. Portekizliler Azulejo diyor çini yerine, ama bina kaplama sanatı diye çevirmek daha açıklayıcı sanki.

Saramago Müzesi ise, adından da anlaşılacağı üzere Portekiz’in gurur duyduğu ve tüm dünyanın keyifle okuduğu Nobel ödüllü yazar Jose Saramago’nun hayatını ve eserlerini anlatan bir müze. Nispeten yeni bir müze ama içinde bulunduğu bina, Casa dos Bicos, şehrin en eski binalarından (1523 yılı) ve Art Nouveau tarzında inşa edilmiş. Binanın giriş katında ücretsiz bir arkeolojik kalıntı sergisi de var. Bu bina evime yürüyerek sadece 5-6 dakika mesafede; sık sık önünden geçmek ve binanın dış cephesinin nerdeyse yarısını kaplayan Saramago posterine selam vermek çok hoşuma gidiyor.

Başlıkta yazıp da Gri Şarkılardan bahsetmeyi unuttuğumu sanmayın. Bugünlerde öğrendiğim en etkileyici şeyi en sona sakladım:

Kanada’da yaşayan Haluk (Mesci) Hocam bir süredir her yıl değişiminde bize bir radyo programı yapar. Bu sene ondan ses çıkmayınca biraz dürtmüştük, 25 Aralık akşamı Clubhouse uygulaması üzerinden bir yayın yaptı. Online radyo programı Naylon’da, radyonun kurucusu Cenk Atayeter ile. Offf ne yayındı! Önce büyük bir sürpriz yapıp bana şahane bir Fado şarkısı gönderdi Hocam: Diana Vilarinho’nun kendi adını taşıyan albümünden. Gözümü açmadan dinledim. 2023 yılında Lizbon’da canlı izlemek şart oldu bu kadını.

Hemen üstüne de adını bu yazının başlığını belirlediğim renklerden alan Gülay’ın ‘Gri Şarkılar’ albümünden 2 parça çaldı. 2 gündür kulaklarımda Gülay, Lisbon sokaklarındayım. Bu kadar mı yakışır bu gri Fado tadında şarkılar bu siyah-beyaz sokaklara!

Renklerin ve notaların mesafe algısını değiştiren bir gücü de var. İddia ediyorum, Kanada ve Portekiz keşifler çağından beri hiç bu kadar yakın olmamıştı.

Çok yakında Kanada’yı yakınlaştıran bir diğer önemli etken kuzenimle yaşadığım Lizbon’u anlatan yazımda buluşmak üzere....

Mehlika Ö. Babaoğlu

Lizbon, 27 Aralık 2022